Het carillon van de Oude Kerk dateert van 1927. Ter gelegenheid van het veertig jarig ambtsjubileum van de toenmalige burgemeester, baron Van Nagell, is op de bovenste luidzolder van de toen pas gerestaureerde Oude Kerk een twee-octaafs klokkenspel geplaatst. Het klokkenspel is vervaardigd door de Engelse firma Gillett en Johnston en geplaatst door firma Eijsbouts uit Asten. Door de minder gunstige opstelling was het carillon in die tijd slechts in de buurt van de toren goed te horen.
Kleine uitbreidingen vonden plaats in 1948 en 1949. In 1961 is de Oudekerkstoren opnieuw gerestaureerd. Beiaardier Kees Roelofs adviseerde (gesteund door de Nederlandse Klokkenspel Vereniging) om het carillon over te brengen naar de lantaarn van de toren en uit te breiden tot vier octaven. Zijn argumenten en een krachtig pleidooi in de gemeenteraad door burgemeester K. van Diepeningen hadden het gewenste resultaat.
De verplaatsing en uitbreiding gebeurde door de firma Eijsbouts, die tevens een aantal klokken van mindere kwaliteit verving. Voor de drie grootste was geen plaats in de lantaarn. Deze klokken bleven op de luidzolder en doen daar dienst als luidklok, samen met de uit 1711 daterende ‘hele-uurs-klok’.

In 1977 kwamen er nog twee klokken bij. Voor de grootste daarvan (met een gewicht van 1300 kg en een diameter van 1,3 meter) moest een gat in de torenmuur worden gemaakt. De klavieromvang is thans c1 - d 5, de toonomvang es1 - f 5. De toetsen cis en dis zijn loos. Van de in totaal 49 klokken zijn er 17 gegoten door Gillett en Johnston, 1 door Petit & Fritsen, 2 door Van Bergen en 29 door Eijsbouts. De hele- uurs-klok, die geen deel uitmaakt van het carillon, heeft een massa van 1960 kg. Ze draagt als opschrift: :

,,Ik Roep Door Myn Gelyt - Tot Jesu Woord Syn Bruid - De Dooden Ik Beween - Tzy Grooten Het Zy Kleen"

en

,,H:ALTIUS V:D:M: CLAES NOORDEN ET IAN ALBERT DE GRAVE ME FECERUNT"

Klik op onderstaande foto's voor een vergroting.

Op 30 januari 2006 is in de toren van de Oude Kerk te Garderen een nieuwe beiaard in gebruik genomen. Het instrument is een schenking uit het legaat van de heer Cornelis W. J. van de Craats. Als inwoner van Barneveld was deze oud-graanmeester verknocht aan de klank van met name de kleine beiaard in het oude Raadhuis. Zijn wens was dat een dergelijk instrument ook in zijn geboorteplaats Garderen zou klinken, hetgeen hij testamentair heeft vastgelegd. De heer Van de Craats overleed op 4 april 2003.

De beiaard in Garderen heeft hetzelfde aantal klokken (44) als de Raadhuisbeiaard. De basisklok is a2 (c1), gevolgd door b2 (d1) en chromatisch doorlopend tot e6 (g5). Een reeds aanwezige luidklok van Petit & Fritsen (a1) is als octaafbourdon op het pedaal aangesloten. Het klavier volgt de Noord-Europese standaardmaat en is om kostenbesparende redenen niet in een speelcabine geplaatst, maar pal naast de klokken opgesteld. De klepels zijn uitgerust met ambachtelijk vervaardigde smeedijzeren klepelbollen.

Achter de lessenaar van het klavier is boven de manuaaltoetsen het zogenaamde ‘carillair’ gemonteerd. Dit is een pneumatisch speelwerk, aangestuurd door een geavanceerd geprogrammeerde computer. De klokken zijn gegoten door ‘Koninklijke Eijsbouts’ te Asten en zijn gestemd in de ‘Bachstemming’ van Prof. Lehman. De opdracht voor het stalen klavier, de tractuur, het automatisch spel, de montage en inrichting ging naar ‘Het Molenpad Expertise’ te Gouda. Projectleider was Jacob Lamminga (directeur van de Barneveldse Muziekschool) met als adviseur Boudewijn Zwart. Het instrument zal niet wekelijks worden bespeeld, maar wel regelmatig worden ingezet bij onderwijsprojecten.

Een nieuwe beiaard voor de Raadhuistoren te Barneveld

Op 16 december 1998 vierde de Vereniging voor Plaatselijk Belang Barneveld haar honderdjarig bestaan. ter gelegenheid daarvan werd een nieuwe beiaard aangeboden aan het gemeentebestuur van Barneveld. Deze beiaard werd geplaatst in de Raadhuistoren en ingespeeld door de adviseur en beiaardier Henry Groen.

Plannen voor een voorslag
Al in 1995 leefde bij leden van de Vereniging voor Plaatselijk Belang Barneveld het plan een klein klokkenspel te plaatsen in de Raadhuistoren. Bij adviseur Henry Groen groeide stilaan het idee om het plan voor een klein klokkenspel om te buigen naar een handbespeelbare beiaard. Het bestuur van Plaatselijk Belang verzocht beiaardier/adviseur Henry Groen om dit plan nader uit te werken. In het voorjaar van 1995 was het bestek klaar. Vier klokkengieterijen kregen het verzoek een offerte te maken. Na een kritische vergelijking bleef uiteindelijk de Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen over. Zij hadden een gedegen uitwerking gemaakt van het plan en zij konden ook voldoen aan de geuite wens, namelijk het leveren van een speeltrommel.

Een nieuwe toren De gietijzeren onderbouw van de toren van het uit 1862 daterende Raadhuis was vervaardigd door de Zwolse ijzergieter G.J. Wispelweij. In 1957 werd deze stijlvolle toren wegens bouwvalligheid vervangen door een achtkantig bouwseltje, vervaardigd door een Barneveldse aannemer. Bij een nadere inspectie door Gemeentewerken Barneveld bleek dit torentje dringend aan onderhoud toe. Na lang wikken en wegen besloot de Barneveldse gemeenteraad uiteindelijk om de achtkantige lantaarn uit 1957 te vervangen door een gereconstrueerde toren op basis van de bewaard gebleven oorspronkelijke bouwtekening.

Een beiaard van 44 klokken Bij een uitgekiende en doelmatige klokophanging bleek het mogelijk in een ruimte van twee kubieke meter een beiaard van 44 klokken te installeren met een tractuur voor het handspel, een computerspeelwerk en een tractuur voor het trommelspeelwerk Het klokkenframe werd hangend geconstrueerd in vier niveau’s met vier messing balken voor de bevestiging van de gerichte tuimelaars voor het handspel met opgelaste statieven voor de magneethamers en de afvallende hamers voor het trommelspeelwerk. De zes grootste klokken kwamen op het hoogste niveau te hangen. De basisklok van de beiaard zou een g2 worden van 93 kilogram.

Een beiaardontwerp

Voor het ontwerp voor de ophanging van de klokken was de behuizing van de beiaard, de gereconstrueerde toren, een hard gegeven. De toren vormt de klankkast voor een beiaard en daarbinnen moet gezocht worden naar een technisch-muzikaal goede opstelling van het instrument. Daarnaast woog de artistieke vormgeving zwaar, zeker omdat het nieuwe instrument de zichtbare bekroning vormt van een vrijstaand monument. Er is daarom gekozen voor een ontwerp in vier rijen waarbij de klokken met afvallende hamers zoveel mogelijk aan de voorzijde zijn bevestigd. Het publiek kan dan de speelhamers die bij het trommelspeelwerk behoren, zien afvallen. Op sommige rijen hangen loze hamers om het symmetrisch patroon niet te onderbreken. Aan de achterzijde is een ruimte gespaard voor onderhoudswerkzaamheden. De klokken zijn bewust niet ver buiten de stijlen geplaatst om zo in de verschijningsvorm al het intieme verscholen karakter van het instrument te benadrukken. Het te verwachten klankkarakter (binnenkant) is op deze manier al af te lezen aan de buitenkant.

Klokken
In de herfst van 1998 werden de 44 Barneveldse klokken gegoten waarvan veertien stuks met randversiering en gietersopschrift. De omvang van de beiaard werd: g ² t/m d ⁶. Het gewicht van de klokken bedroeg 1040 kg. De klokken werden gestemd in 1/5 komma middentoonstemming, een stemming die Gottfried Silbermann regelmatig toepaste bij nieuwe orgels en clavecimbels.

Klankkarakter
Gezien het lichte karakter van het instrument en de specifieke stemming van de klokken zal vooral oude muziek goed tot zijn recht kunnen komen. Omdat het bij deze muziek in hoofdzaak gaat om een levendige ornamentiek (articulatie) en een lichte toongeving en minder om een grote klankexpressie is er gekozen voor een toetsdiepgang van vier centimeter en relatief kleine klepelafstanden. Mede door de intonatie en de smeedijzeren klepels is de klank van de beiaard als mild, helder en zilverachtig te benoemen.

Klepels en hamers
De klepels en de hamers zijn vervaardigd door smederij Rombout te Buurmalsen geheel naar enkele beproefde17e-eeuwse voorbeelden. De hamerstelen werden uit één stuk gesmeed met bronzen bussen als scharnierpunt. De sierlijke slaglichamen zijn met spieverbindingen bevestigd op de stelen. De hamers zijn zichtbaar voor het publiek aan de buitenkant van de klokken gemonteerd.

Opstelling van de beiaard
Er is gekozen voor een klassieke opstelling in drieën. Van boven naar beneden de klokkenkamer, daaronder de klavierkamer en daar weer onder de trommelkamer. Een beproefde opstelling die veel is toegepast in de 17e eeuw tijdens de bloeitijd van de beiaardkunst. De klokken zijn dus opgehangen in de nieuwe gereconstrueerde lantaarntoren. Het klavier is geplaatst in de gietijzeren onderbouw van de toren. Het trommelspeelwerk staat in een zware houten onderbouw op de zolder van het Raadhuis.

Het handspel Omdat de ruimte in de klavierkamer zeer beperkt is, is er gekozen voor een verkort vieroctaafs klavier (manuaal c onder pedaal c) waarbij de hart op hart maten van de pedalen iets verkleind zijn om ruimte te winnen teneinde de klaviermaten daadwerkelijk te kunnen verkleinen. Ook de zitbank is verkleind. De beiaardier dient het doorgangsluik te sluiten en de zitbank op dit luik te plaatsen om recht voor het klavier te kunnen plaatsnemen. Het gehele klavier is gemaakt van eikenhout benevens de manuaaltoetsen. Er is veel zorg besteed aan het weren van allerlei storende bijgeluiden in het klavier. Verder was de intonatie een zeer belangrijk aandachtspunt. Het handspel is ingericht met gerichte tuimelaars.

Trommelspeelwerk

De speeltrommel werd omstreeks 1910 vervaardigd door Léon van Rie, ‘Horlogerie Monumentále et Carillons’ te Quaregnon les Mons in België. De trommel telde 30 maten en 21 banen en is uitgebreid naar 60 maten. De originele schuifnoten waren niet meer beschikbaar. Thans is gebruik gemaakt van een restant antieke vaste noten. De trommel wordt elektrisch aangedreven en krijgt elk half uur een signaal via de moederklok van het computerspeelwerk. De verstoken melodieën klinken na de uur- en halfuurslag. De trommel is versteekbaar volgens het verloren tuimelaarprincipe waarbij er 34 hamers beschikbaar zijn voor 20 lichters. 21 klokken zijn voorzien van hamers. Dertien klokken hebben dubbele hamers. Alle 34 afvallende hamers zijn aangesloten volgens het broeksysteem. Vanwege de beperkte ruimte zijn de meeste hamers vier tot vijfmaal gebroekt. Een enkeling heeft zelfs zes broekverbindingen. Ook de doorvoer van de draden door de klavierkamer achter het stokkenklavier is aangelegd met broekverbindingen omdat de sleufopening in het bellenplat zich niet recht boven de sleufopening in de vloer van de klavierkamer bevindt.

Computerspeelwerk
Er is een modern Petit & Fritsen computerspeelwerk geplaatst. De 26 magneethamers zijn op statieven gemonteerd op het klokkenframe binnenin de klokkenkamer. Het computerspeelwerk wordt gebruikt voor huwelijken en andere representatieve gelegenheden.

Volwassen miniatuur
Terugkijkend op dit project kunnen we concluderen dat in een zeer beperkte ruimte de lichtste handbespeelbare beiaard ter wereld is gemaakt, uitgerust met twee automatische speelwerken. Het instrument is zeer compact gebouwd. In een ruimte van een meter in het vierkant, een ruimte waar je net in kan staan, hangen thans 44 bronzen beiaardklokken met alle toebehoren als klepels, speelhamers, veren, tuimelaars en een wirwar van draden om het mechaniek te verbinden met de klepels en de hamers, alles even functioneel, doelmatig en bedrijfszeker ingericht.

_{© Alle foto's Hans van Dijk}

Een carillon of een beiaard is een van oorsprong uit Nederland afkomstig muziekinstrument, dat is geplaatst in een klokkentoren van een kerk of stadhuis. De beiaardier bespeelt het carillon via een klavier met stokken, die hij met de vuist of vlakke hand aanslaat. De stokken zijn met een mechaniek verbonden met de klepels, die aan de binnenkant van de klok hangen. De laagst klinkende klokken bespeelt de beiaardier met zijn voeten (via pedalen). Door het stokkenklavier hard of zacht aan te slaan kan de beiaardier allerlei dynamische verschillen laten horen. Van alle bestaande muziekinstrumenten is de beiaard het grootst en reikt de muziek het verst.

Beiaard van de Oude Kerk in Barneveld	Beiaard van het Raadhuis in Barneveld	Beiaard van de Oude Kerk in Garderen
Klik op het plaatje voor details	Klik op het plaatje voor details	Klik op het plaatje voor details